رفتارهای انتقادی سازنده-قسمت دوم

مادری از رفتار فرزند شش ساله اش شکایت می کرد که آنقدر لوس و نُـنر شده است که گاهی وقتی میهمان داریم یا به میهانی می رویم، فرزندم سر سفره ی غذا و در حالی که همه می خواهند آماده ی غذا خوردن شوند، باصدا توی ِ ظرف تــُف می کند! من هم بلافاصله با کتک مفصلی جواب این کار زشتش را می دهم.

همسرم در چنین شرایطی با خونسردی کامل شروع به طرفداری از او می کند و می گوید: ” کاریش نداشته باش، بچه است! ” اما اگر او را تنبیه نکنم، همین طور به تف کردن ادامه خواهد داد.

رفتار انتقادی

در این مثال نیز مادر یا پدر، خیلی ساده می توانند با رفتار خود از فرزندانشان انتقاد کنند. به این ترتیب که او را از جلوی سفره بلند کنند و با خود به اتاق دیگری ببرند و با قفل کردن در اتاق، هم خود و هم فرزندشان را برای مدت کوتاهی در آنجا محبوس کنند و به او بگویند: ” باید مدتی در این اتاق بمانیم و بعد برویم، هر بار که این کارهای بد را بکنی، همین اتفاق رخ خواهد داد.”

در این برخورد، مادر در حالی که حدود پنج دقیقه خود و فرزندش را محبوس می کند، بدون این که نیازی باشد به فرزندش توهین کند یا او را تنبیه نماید، به او می فهماند که کارش غلط و نادرست است و اگر ادامه یابد، تبعات خوبی در پی نخواهد داشت.

لجبازی کودکانه

مادر دیگری تعریف می کرد که پسر بزرگم که کلاس دوم راهنمایی است، در حالی که دراز کشیده بود و تکالیفش را می نوشت، به خواهر کوچکترش گفت: ” پاشو اون کتاب منو از کتابخونه ی پشت سرت بیار. ”

دخترم گفت: ” به من چه؟! خودت پاشو بردار. ”

پسرم به او گفت: ” به تو نزدیک تره، پاشو اون رو بده به من. ”

دخترم در حالی که تکالیفش را می نوشت گفت: ” به من چه؟! ”

این بار پسرم با فریاد گفت: ” نمی دی؟! خیلی خب! اگه دیگه توی درسهات بهت کمک کردم! ”

دخترم گفت: ” من به کمک تو احتیاج ندارم! یادته اون روز گفتم سطل آشغال رو ببر بذار دم در، گفتی به من چه؟ این به اون در. ”

پسرم گفت: ” تو هم اون روز که داشتی پفک می خوردی، گفتم به منم پفک بده، ندادی. من هم از اون موقع تصمیم گرفتم که توی هیچ کاری بهت کمک نکنم… ”

این بگو مگو و جر و بحث همین طور ادامه داشت تا این که من کتاب را از کتابخانه برداشتم و به پسرم دادم. ابتدا رو به دخترم کردم و گفتم: ” کار سختی نبود، درسته؟ ” و بعد رفتم به آشپزخانه و به کارم ادامه دادم و فرزندانم در حالی که سکوت کرده بودند، به نوشتن تکالیف خود ادامه دادند.

جالب اینجاست که چند دقیقه بعد شنیدم که دخترم به برادرش گفت” داداشی ببخشید! هر موقع کتاب خواستی، بگو بهت بدم. ”

حالا تصور کنید که این مادر، خود را وارد دعوا می کرد و می خواست مشکل را با داد و فریاد حل کند. در آن صورت مجبور می شد از یک لج و لجبازی کودکانه، یک طوفان بیافریند و در نهایت، آن ها را تنبیه و برای کل خانواده، تنش عصبی ایجاد کند.

نتیجه 

انتقادهای رفتاری در سنین مختلف، تاثیرگذارتر و موثرتر از کلام ما هستند؛ البته در مطالب بعدی به “انتقادهای کلامی سازنده” و ارزش و جایگاه آن ها نیز خواهیم پرداخت، ولی اگر والدین بتوانند با رفتارهای مناسب خود، از رفتارهای غلط فرزندانشان انتقاد کنند، خیلی بهتر و تاثیرگذارتر از انتقادهای کلامی است، زیرا در این مدل، رفتار ما به صورت ضمنی و غیر مستقیم، به کودک می فهماند که رفتار او خطا بوده و لازم است که آن را ترک کند؛ البته گاهی رفتارهای انتقادی موثر است و گاهی نیز کلام انتقادی و گاهی هم تلفیقی از هر دوی آن ها اما به هر صورت، نوع انتقاد به نوع خطای فرزند نیز بستگی دارد؛ به عنوان مثال در مورد خطاهای اخلاقی ممکن است شخصیت اخلاقی بدی برای فرزندمان ایجاد کند، بیشتر لازم است از روش تلفیقی استفاده کنیم.