دکتر زندگی خانواده، عشق، محبت، تحول
«این خانومه چقدر چاق است!»خارج‌شدن این سخنان از زبان فرزندتان، درحالی‌که فرد مزبور نیز چپ‌چپ به شما نگاه می‌کند، شما را در موقعیتی بسیار ناخوشایند قرار خواهد داد. شاید بهتر باشد بیاموزید چگونه می‌توانید این قبیل موقعیت‌ها را مدیریت کنید و به فرزندتان یاد دهید هم راستگو باشد و هم مؤدب.بچه‌ها در دو تا سه‌سالگی، زمانی که مهارت گفتاری‌شان به حد کافی رشد کرده، دوست دارند درباره‌ی همه‌کس، همه‌چیز و در همه‌جا حرف بزنند. تمام گفته‌هایشان حقیقت دارد اما اغلب برای دیگران خوشایند نیست. کودکان باید بیاموزند که تنها حقیقت را بگویند و از اظهار نظر نترسند، اما همچنین لازم است یاد بگیرند که برزبان‌آوردن برخی حقایق در برابر دیگران، کار مؤدبانه‌ای نیست.
اگر به فرزندتان بیاموزید قبل از حرف‌زدن فکر کند، دیگر پیش نمی آید بابت حرف‌هایی که در جمع می‌زند شرمنده شوید.
بتسی براون، روان‌شناس کودک و نویسنده‌ی کتاب فقط به من بگو چرا؟ می‌گوید: «کودکان هنگام اظهار نظر تنها آنچه را می‌بینند بیان می‌کنند. اگر کودک متوجه چیزی شود که با حالتی که برای او عادی است تفاوت دارد، بی‌درنگ آن را به زبان خواهد آورد.»
اظهارنظرهای کودکانه‌ی فرزندتان را تنها یک بی‌ادبی که مستوجب تنبیه است تلقی نکنید. این سخنان، بیان افکار یک ذهن بسیار کنجکاو و بیش از حد منطقی است که هنوز نیاموخته چگونه اظهارنظرهای خود را سنجیده و با ظرافت بیان کند. از این‌رو زمانی که فرزندتان اظهار نظری نابجا در مورد دیگران می‌کند، او را تنبیه نکنید یا کاری نکنید که در مورد خود احساس بدی پیدا کند زیرا چنین واکنشی به او خواهد آموخت نباید نظر خود را فاش کند یا از شما چیزی بپرسد.
دکتر لین کــِـنی، روان‌پزشک کودکان و استاد دانشگاه پنسیلوانیا می‌گوید: «هرگز بدون شرح دلایلتان، فرزندتان را به عذرخواهی وادار نکنید. اگر کودک نداند چرا باید پوزش بخواهد، جمله‌ی ’معذرت می‌خواهم‘ برای او جمله‌ای پوچ و بی‌معنا خواهد بود که هیچ نقشی در تربیت او ندارد.»
وظیفه‌ی شماست که به فرزندتان بیاموزید قبل از این‌که نظرش را بیان کند، فکر کند؛ و بیاموزد به اطرافیانش بدون این‌که در موردشان قضاوت کند، بنگرد. این هدیه‌ای است که تا ابد به او در برقراری ارتباط‌های انسانی موفق کمک خواهد کرد. گرچه به‌وجودآوردن چنین عادتی کار راحتی نیست و هرگز نمی‌توان انتظار داشت با چند بار تذکر، کودک به آن پی ببرد، ضروری است که هر چه سریع‌تر در این زمینه فکری بکنید زیرا با بالاتر رفتن سن کودک، آموختن آن دشوارتر خواهد شد.
برای این‌که بدانید در چنین موقعیت‌هایی چگونه باید واکنش نشان دهید چند مثال می‌زنم:
اظهار نظر در مورد تفاوت‌های جسمانی
اظهار نظر کودک: «چرا شکم این آقاهه این‌قدر گنده است؟»
جواب فوری والدین: «مردم ریخت و قیافه‌های گوناگونی دارند.» یا: «آره، این آقا جدی جدی خیلی قوی‌هیکل است. در این مورد توی خانه بیشتر با هم حرف می‌زنیم.»
توضیح به مردم: «متأسفم! فرزند من در سنی است که بیش از حد به ظاهر مردم توجه می‌کند.»
درس در منزل: این فرصت خوبی است تا به فرزندتان بیاموزید آدم‌ها را همان‌طور که هستند، بدون توجه به شکل ظاهری‌شان، بپذیرد. دکتر آرون کوپر نویسنده‌ی کتاب می‌خواهم فرزندم شاد بماند می‌گوید: «کاری کنید کودک بیاموزد دنیا پر از مردمانی است که ظاهرشان با هم تفاوت دارد و همین موضوع است که دنیا را متنوع و جالب توجه کرده است.»
با سخنان خود می‌توانید به فرزندتان بیاموزید باید کنجکاو باشد اما ابراز نظرهایش در مورد نکات منفی دیگران، مؤدبانه نیست: «کسی که شکم یا بینی بزرگی دارد، از این‌که دیگران در این مورد حرف بزنند خوشش نمی آید و ممکن است با شنیدن این حرف دلخور شود یا غصه بخورد. پس دفعه‌ی دیگر که متوجه چنین چیزی شدی، به جای این‌که نظرت را با صدای بلند بگویی، در مورد آن توی خانه با من حرف بزن.»
اظهار نظر در مورد پیری
اظهار نظر کودک: «اِ…، صورت این خانومه مثل آلوی پلاسیده است!»
جواب فوری والدین: «صورت این خانم مقداری چروک دارد چون سنش از من و تو بیشتر است، درست مثل مادربزرگ.»
توضیح به مردم: «ببخشید؛ فرزندم در مورد صورت من هم زیاد اظهار نظر می کند.»
درس در منزل: دکتر سال سیور، مشاور خانواده، در این مورد می‌گوید: «به فرزندتان بیاموزید که لازم است در مورد دیگران محترمانه حرف بزند، به‌خصوص در مورد کهنسالان. برایش روشن کنید که مؤدبانه نیست در مورد تأثیرات و عوارض پیری در چهره و ظاهر سالخوردگان صحبت کند.»
از این فرصت استفاده کنید تا به فرزندتان بیاموزید فرایند پیری بخشی از زندگی است که برای هر کسی آغاز خواهد شد. در توضیحات خود جنبه‌های مثبت پیری را به فرزندتان نشان دهید. می‌توانید بگویید: «بدن ما هر سال تغییر می‌کند. تو هر سال بزرگ‌تر می‌شوی و قدرت بیشتری پیدا می‌کنی. زمانی هم می‌رسد که سنت آن‌قدر بالا می‌رود که پوستت شروع به تغییر می‌کند؛ اما این هیچ مهم نیست چون در عوض از همیشه عاقل‌تر و باتجربه‌تر خواهی بود.»
اظهار نظر در مورد فقر
اظهار نظر کودک: «این خانومه چرا دارد از دیگران پول می‌گیرد؟»
جواب فوری والدین: «چون برای خرید غذا پول کافی ندارد و ما هم باید به او کمک کنیم.»
توضیح به مردم: «معذرت می‌خواهم اما فرزندم فقط نگران شماست، نمی‌خواست بی‌ادبی کند.»
درس در منزل: توضیح بیش از حد در مورد فقر و بی‌خانمانی می‌تواند موجب ترس و وحشت در کودکان شود، پس توضیحات خود را خلاصه و روشن بیان کنید و خاطرنشان سازید که شما و خانواده‌تان به اندازه‌ی کافی پول در اختیار دارید و او نباید نگران باشد.
اظهار نظر در مورد ناتوانی
اظهار نظر کودک: «این خانومه به جای این‌که راه برود توی کالسکه نشسته!» (منظور کودک ویلچر است.)
جواب فوری والدین: «لابد این خانم در راه‌رفتن مشکل دارد. توی خانه بیشتر برایت توضیح می‌دهم.»
توضیح به مردم: «امیدوارم حرف فرزندم ناراحت‌تان نکرده باشد. تابه‌حال ویلچر ندیده بود.»
درس در منزل: به فرزندتان بیاموزید بسیار خوب است که در مورد اطراف خود کنجکاو باشد اما لازم نیست هر چه را به نظرش می رسد با صدای بلند بیان کند. برایش توضیح دهید که چرا برخی از مردم نمی‌توانند راه بروند یا ببینند و به وسایلی نیاز دارند که به آن‌ها کمک کند. فرزندتان باید بیاموزد که هر فردی در این دنیا ویژگی ها و وضعیت خاصی دارد. برخی از این خصوصیات را می‌توان دید و برخی را خیر.
زمانی که کودک اظهار نظری دور از ادب می‌کند، هرگز برای تربیتش از این عبارت‌ها استفاده نکنید:
ساکت شو!
به این دلیل که کودک نظر و فکر خود را بیان کرده او را به سکوت وادار نکنید. بیان مشاهدات و نظرهای کودک برای رشد او ضروری است. در کنار او زانو بزنید و با صدایی آرام (و تا حد ممکن مختصر) آنچه را لازم است به او بگویید.
همین الان معذرت‌خواهی کن!
به‌هیچ‌وجه لازم نیست فرزند خود را برای عذرخواهی تحت فشار بگذارید. به‌هرحال بهتر است شما از جانب او معذرت بخواهید زیرا بهتر می‌توانید درباره‌ی آنچه پیش آمده توضیح دهید. اگر فرزندتان را به معذرت‌خواهی وادار کنید تنها او را خجل خواهید کرد و این کار هیچ جنبه‌ی آموزشی برای او نخواهد داشت.
تو همیشه مادرت را شرمنده می کنی!
درست است که حرف فرزندتان باعث شرمندگی شما شده، اما هم‌اکنون تنها چیزی که اهمیت دارد این است که کودک نکته‌ی تازه‌ای از زندگی بیاموزد و درعین‌حال به احساسات و کرامت نفس او خدشه‌ای وارد نشود. به خاطر داشته باشید شاید این آخرین باری باشد که فردی را که به او توهین شده می‌بینید، پس هیچ لزومی ندارد فرزندتان به هر قیمتی او را راضی یا قانع کند.
منبع: مجله راز، فریبا جعفری
