دکتر زندگی خانواده، عشق، محبت، تحول
نقاشی هر کودک جزیی از روان اوست. البته این مدعا زمانی صدق می‌کند که کودک در انتخاب سوژه و نوع نقاشی آزاد باشد. کودکان از وَرای نقاشی‌شان شخصیت واقعی و باطنی خود را به نمایش می‌گذارند و این امکان را برای پدر و مادر و مربیان خود فراهم می آورند که سلامت روان آنان را کم‌وبیش بررسی کنند. اما تجزیه و تحلیل نقاشی کودکان کار ساده‌ای هم نیست. برای این کار متخصصان امر به عوامل و شاخص‌های متعدد توجه می‌کنند و نقاشی کودک را با توجه به شخصیتی که از او می‌بینند تفسیر می‌کنند. این متخصصان علاوه بر نمای کلی نقاشی کودک، به جزییات دیگری مثل صفحه یا فضا، کیفیت و چگونگی خطوط ترسیم‌شده، سایه‌زدن‌ها، یکپارچگی و حتی ابعاد نقاشی هم توجه دارند و گاهی حتی ساعت‌های بسیاری را صرف تفسیر یک نقاشی می‌کنند. در این مقاله سعی بر این بوده همه‌ی آنچه والدین برای تفسیر کلی نقاشی فرزندشان به آن نیازمندند به زبان ساده بیان شود تا درصورت ضرورت، والدین به اختلالات احتمالی واقف شوند و برای حل مشکل به متخصص مراجعه کنند.
۱- صفحه یا فضا: برای تجزیه و تحلیل و تفسیر نقاشی باید در صفحه یا فضایی که کودک قرار است در آن نقاشی کند دو خط فرضی بکشیم؛ یک خط افقی که صفحه را از بالا به پایین به دو قسمت تقسیم می‌کند و یک خط عمودی که صفحه را به دو قسمت چپ و راست تقسیم می‌کند. اگر تصویر کوچک و در بخش پایین صفحه کشیده شود علامت احساس عدم امنیت و عدم استقلال کودک است؛ اما اگر در بالای صفحه کشیده شود دلیل بر نیک‌اندیشی و چه‌بسا خودشیفتگی و خیال‌پردازی کودک باشد.اگر نقاشی با فاصله‌ی زیادی از محور عمودی صفحه و در سمت چپ کشیده شود، اغلب دال بر شخصیت افرادی است که به‌سرعت تصمیم می‌گیرند و در جستجوی اقناع عواطف و ارضای احساسات سرکوب‌شده‌ی خود هستند. اما آن‌هایی که تصاویر را در گوشه‌ی راست صفحه می‌کشند اغلب افرادی هستند که به دنبال ارضا و ارتقای مسایل عقلانی و ذهنی خود هستند. جادادن تصویر در سمت چپ دلیل خودمحوری کودک و عکس آن دلیل بر این است که کودک به‌شدت تحت تأثیر محیط قرار دارد و شرایط و موقعیت محیط بر او حاکم است.
بیشتر افرادی که زمینه‌ی تربیتی خوبی دارند و صاحب کمال به‌شمار می آیند و از آرامش درونی کافی برخوردارند، تصویر را درست وسط صفحه (و نه زیاد بزرگ و نه زیاد کوچک) می‌کشند.
۲- کیفیت و چگونگی: برای آشکارشدن بهتر عواطف و تجلی حالات نقاشی، علاوه بر توجه به مندرجات نقاشی باید به نحوه‌ی کشیدن خطوط و چگونگی استفاده از فضا و تعادل و یکپارچگی تصویر هم توجه کرد. شکلی که با خطوط نازک موج‌دار و شکسته کشیده شود از احساس عدم امنیت عاطفی و افسردگی کودک حکایت دارد.
برعکس، خطوط پهن و ممتد که آزادانه بر کاغذ کشیده می‌شود از اعتمادبه‌نفس و احساس امنیت عاطفی کودک حکایت می‌کند. اولی شتاب‌زده است و به نظر می‌رسد کودک به‌تدریج و در هنگام کشیدن نقاشی فکر کرده که چه می‌خواهد بکشد؛ اما در دومی، کودک آنچه را می‌بیند می‌کشد و همیشه از قبل تصمیم گرفته است که چه می‌خواهد بکشد. در واقع دست‌های او از عقلش اطاعت می‌کنند.
۳- سایه‌زدن: سایه‌زدن یکی از شاخص‌های مهم در تفسیر نقاشی کودکان است. سایه در نقاشی کودکان، تجلی ِ تشویق و هیجان محسوب می‌شود و نشان‌دهنده‌ی اضطراب است. (مفهوم سایه در نقاشی کودکان با مفهوم سایه در نقاشی بزرگسالان متفاوت است).
۴- یکپارچگی: به‌تصویرکشیدن اندام انسان به‌صورت اجزای جدا از هم و پراکنده در صفحه بسیار غیرمعمول است و جا دارد کارشناسان و والدین در هنگام برخورد با چنین نقاشی‌هایی توجهی خاص نشان دهند؛ چرا که بی‌تردید کودکی که چنین نقاشی‌ای کشیده باید تحت معاینه و بررسی قرار گیرد زیرا پیداست از مشکلات رفتاری پیچیده رنج می‌برد. البته این مورد استثنائاتی هم دارد که متخصصان امر آن را تشخیص می‌دهند.
تفسیر نقاشی کودک با توجه به نما و سوژه‌ی کلی آن
خانه در نقاشی کودکان نماینده‌ی محیط اطراف، و درخت نشانه‌ی رشد، و انسان منعکس‌کننده‌ی شخصیت است. دود غلیظی که از دودکش خارج می‌شود نشانه‌ی محبت و گرمای درون خانه است. اگر دود کمی از دودکش خارج شود و بر روی تنه‌ی درختانی که کودک کشیده خراش یا حفره‌ی عمیق دیده شود، مظهر واقعه‌ی عاطفی ِ دردناکی در گذشته‌ی کودک است (مثل طلاق یا مرگ والدین). در مورد درخت، اگر کودک درخت را در انتهای کاغذ بکشد و به‌نوعی آن را مسحور و مسدود کند، دارای شخصیتی تودار است؛ ولی اگر خانه‌های دورتر را کوچک‌تر و تصاویر نزدیک‌تر را بزرگ‌تر به تصویر بکشد، نشانه‌ی قوه‌ی درک بالای او خواهد بود.
کشیدن تصویر مادر در حال طبخ غذا نماد گرما و محبت است. کشیدن و طراحی نقش مادر در حالت تمیزکردن یا جاروکشیدن نشانه‌ی توجه فوق‌العاده‌ی کودک به نظم و ترتیب است. کشیدن پدر در حال تماشای تلویزیون یا خوردن غذا به‌تنهایی و پوشاندن چهره‌ی پدر، نشانه‌ی پدری است که از توجه به نیازها و امور خانواده غافل است. همچنین حذف تصویر خود (نکشیدن تصویر خود) در نقاشی کودک هنگامی که تصویر دسته‌جمعی اعضای خانواده را می‌کشد، از سرخوردگی کودک حکایت دارد. اما کشیدن تصویر خود، دور یا نزدیک یکی از والدین یا اعضای خانواده، علاقه یا عدم علاقه‌ی کودک به فرد مورد نظر را نشان می‌دهد.
کودکانی که در خانواده‌هایشان خشونت و آشوب وجود دارد همواره از کشیدن تصویر خود امتناع می‌کنند.
در ضمن اگر کودک افراد را به‌تنهایی و درون قاب بکشد، احساس عدم ارتباط و تنهایی خود می‌رساند. گاهی ممکن است این احساس تنهایی را با فاصله‌ای که بین تصویر خود و دیگران ایجاد می‌کند نشان دهد.
فقدان دست‌های یک انسان در نقاشی کودک بیانگر عدم اعتمادبه‌نفس او در ایجاد و برقراری روابط اجتماعی یا غیرفعال‌بودن اوست. همچنین کشیدن پاهای باریک و شبیه چوب و نااستوار بیانگر عدم احساس امنیت در اوست.
کشیدن ابرهای تیره، ترس کودک از داشتن آینده‌ای نامعلوم را می‌رساند و کشیدن سرهای بسیار بزرگ خصوصیت طراحی کودکانی است که هوشی بسیار پایین‌تر از هوش متعارف سن شناسنامه‌ای خود دارند. کشیدن آدم‌ها با سری بسیار بزرگ اغلب در طراحی بچه‌های عقب‌افتاده‌ی ذهنی دیده می‌شود. البته کشیدن سر بزرگ در کودکانی که هوش متعارف دارند می‌تواند به‌دلیل توجه‌داشتن به مغز و سر به‌عنوان فرمانده بدن باشد. همچنین تصاویری با حداقل اندازه و کشیدن تصاویر شبیه انسان یا مشابه انسان در نقاشی کودکان عدم امنیت عاطفی ـ افسردگی و عدم اعتمادبه‌نفس را در کودک نشان می‌دهد. گوش‌ها هم در نقاشی کودکان مفهوم خاصی دارند. گوش‌های مشخص و برجسته به‌عنوان تجلی آشفتگی روانی، بدگمانی و اختلالات توهمی هستند و در آخر تأکید کودکان بر دکمه‌های لباس، نشانه‌ی ناتوانی از سازش و هماهنگی با زندگی و محیط اطراف است.
با این‌همه، آنچه درنهایت حائز اهمیت است توجه و دقت به تک‌تک اعمال کودکان، به‌ویژه نقاشی‌های آن‌ها در دوران طفولیت است، چرا که هنوز هم متخصصان بسیاری در سراسر دنیا بر این عقیده‌اند با توجه و دقت به نقاشی‌های کودکانه‌ی هر فرد در دوران طفولیت، می‌توان به بسیاری از ابعاد شخصیتی و روانی او پی برد و برای رفع کاستی‌های شخصیتی او از همان کودکی اقدام کرد.
نکته: آنچه در این مقاله آمده است صرفا فرضیاتی است که اگر چه به واقعیت و درستی نزدیک است اما نیاز فراوان و جدی به آزمون و امتحان بیشتر دارد. دست‌کم این‌که این پژوهش اکنون نمی تواند یک نظریه قطعی، درست و قابل اعتماد باشد اما در عین‌حال مطلبی قابل تأمل است که می توانید درستی آن را در مورد کودک خود ارزیابی کنید.
منبع: مجله راز، مهرنوش صفایی
